نحوه تنظیم دوغاب سیلیکاتی برای آب بندی درزها
این سؤال که «چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟» یعنی سوال کسی که امروز با یک دیوار آجری نم‌کشیده، یک ترک مویی در بندهای بنایی، یک نشتی موضعی در سازه بتنی یا یک جداره‌ی بلوک سیمانی روبه‌رو شده و فقط می‌خواهد جواب بگیرد: چه نسبتی بسازم، چطور رقیقش کنم، چقدر وقت دارم تا قبل از ژل شدن، و دقیقاً چطور تزریق یا ماله‌کشی کنم که آب‌بندی واقعاً انجام شود و فردا صبح دوباره خیس نباشد.
در این مقاله، مرحله‌به‌مرحله جلو می‌رویم و خیلی روشن و قابل‌اجرا توضیح می‌دهیم که در عمل «چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟» و چه فاکتورهایی (مثل نسبت آب به سیلیکات، پرکننده ریزدانه، تسریع‌کننده ژل، دما و روش تزریق) را باید کنترل کنید تا نتیجه، هم فنی باشد و هم اقتصادی.
دوغاب سیلیکاتی یعنی چی؟
برای اینکه بفهمیم چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟ باید اول خود «دوغاب سیلیکاتی» را درست تعریف کنیم.
دوغاب سیلیکاتی یک سیستم معدنی است که معمولاً بر پایه سیلیکات‌های قلیایی (عموماً سیلیکات سدیم یا سیلیکات پتاسیم) ساخته می‌شود. این سیستم بعد از اختلاط با آب و یک پرکننده ریز (مثل آرد سیلیس یا میکروسیلیس) و در صورت نیاز یک شتاب‌دهنده (accelerator)، داخل درز، ترک یا بند نفوذ می‌کند و در محل، ژل سیلیکاتی نامحلول تشکیل می‌دهد. این ژل بعد از شکل‌گیری، مسیر عبور آب را مسدود می‌کند.
نکته مهم: ما اینجا درباره ملات سیمانی ضخیم حرف نمی‌زنیم. ما درباره یک دوغاب با ویسکوزیته قابل‌تزریق یا قابل‌ماله‌کشی حرف می‌زنیم که هدفش آب بندی درز است، نه فقط پرکردن بصری.
چرا دوغاب سیلیکاتی برای آب‌بندی؟
سؤال بعدی قبل از ورود به «چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟» این است که چرا اصلاً از این روش استفاده می‌کنیم و نه اپوکسی یا ماستیک پلیمری.
دو دلیل اصلی:
-
ماهیت معدنی و سازگار با بسترهای معدنی (آجر، بلوک سیمانی، ملات قدیمی، سنگ بنایی). یعنی این دوغاب از نظر انبساط حرارتی و رفتار رطوبتی با خود سازه هماهنگ‌تر است و کمتر دچار جدایش می‌شود.
-
نفوذ در عمق: به جای فقط بستن صورت کار، در عمق ترک هم شبکه ژل تشکیل می‌دهد و یک مسیر نفوذ آب را کامل کور می‌کند.
پس وقتی می‌پرسیم چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟ در واقع داریم درباره روشی حرف می‌زنیم که بافت داخلی درز را هم قفل می‌کند، نه فقط ظاهرش را آرایش می‌کند.
اجزای اصلی دوغاب سیلیکاتی
برای اینکه کنترل داشته باشید، باید اجزای پایه را بشناسید:
۱. محلول سیلیکات (سدیم یا پتاسیم)
۲. آب تمیز برای رسیدن به ویسکوزیته هدف
۳. پرکننده ریزدانه معدنی (میکروسیلیس، آرد سیلیس، فیلر سیلیسی)
۴. تسریع‌کننده ژل (برای کنترل زمان گیرش/ژل‌تایم)
این چهار جزء تعیین می‌کنند چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟ چون با تغییر نسبت آن‌ها، شما عملاً کنترل می‌کنید:
-
دوغاب چقدر روان باشد
-
چقدر سریع ژل شود
-
تا کجا نفوذ کند
-
چقدر روی سطح می‌نشیند و حوضچه نمی‌دهد
-
بعد از خشک‌شدن چقدر ترک‌خوردگی یا نشست دارد
نقش سیلیکات سدیم در دوغاب
سیلیکات سدیم معمولاً اقتصادی‌تر و در پروژه‌های صنعتی-زیرسطحی (غیرنما) رایج‌تر است. ژل‌زایی سریع و قفل‌شدن خوب در بافت متخلخل دارد. برای آب‌بندی ترک‌ها و درزهای سازه‌ای که نما نیستند، این گزینه معمولا انتخاب اول است.
ولی: در بعضی نماهای آجری یا سنگ‌های حساس، سیلیکات سدیم ممکن است کمی ریسک سفیدک/شوره ظاهری داشته باشد. اگر کارتان ظاهر نهایی دارد، یعنی آب‌بندی باید دیده شود (مثل نمای آجری یا سنگی نما)، در ادامه راجع به سیلیکات پتاسیم هم صحبت می‌کنیم.
نقش سیلیکات پتاسیم در دوغاب
سیلیکات پتاسیم از نظر ظاهری تمیزتر است و تمایل کمتری به ایجاد شوره (efflorescence) سطحی دارد. برای کارهای نمایان و جایی که قرار است بعد از آب‌بندی، سطح دیده شود، خیلی وقت‌ها انتخاب بهتری است.
پس تصمیم درباره سیلیکات سدیم یا پتاسیم هم بخشی از پاسخ است به اینکه چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟
ترجمه‌اش یعنی: فقط فرمول فنی مهم نیست. ظاهر و پروژه نهایی هم مهم است.
نسبت های اختلاط پیشنهادی
حالا بریم سر اصل داستان. اگر بخواهیم خیلی کاربردی جواب بدهیم که چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟ باید یک نقطه شروع داشته باشیم. نسبت‌های زیر به‌صورت جرمی (نه حجمی) پیشنهاد می‌شوند و شما حتماً باید در پروژه خودتان نمونه کوچک بزنید و اصلاح کنید:
سناریو A (پایه سدیمی، برای درزهای بازتر):
-
محلول سیلیکات سدیم (مثلا 35-40٪ جامدات): 1.0
-
آب تمیز: 0.25 تا 0.50
-
فیلر ریزدانه سیلیسی: 0.6 تا 1.2
-
تسریع‌کننده ژل: 0.02 تا 0.05
سناریو B (پایه پتاسیمی، برای نما و درزهای باریک‌تر):
-
محلول سیلیکات پتاسیم: 1.0
-
آب تمیز: 0.20 تا 0.40
-
فیلر ریزدانه واکنشی/خنثی (میکروسیلیس، آرد سیلیس): 0.7 تا 1.0
-
تسریع‌کننده ژل: 0.01 تا 0.03
سناریو C (تزریق مویرگی/ترک مویی خیلی ریز):
-
محلول سیلیکات سدیم یا پتاسیم: 1.0
-
آب: 0.30 تا 0.60
-
فیلر بسیار کم یا تقریبا صفر (۰ تا ~۰.2)
-
تسریع‌کننده بر اساس ژل‌تایم هدف
توضیح ساده:
اگر می‌خواهید مثل ملاتِ قابل ماله‌کشی عمل کنید → فیلر بیشتر.
اگر می‌خواهید تزریق کم‌فشار کنید و درز خیلی باریک است → فیلر کم و رقیق‌تر.
کنترل ویسکوزیته (روانی کار)
یکی از کلیدهای مهم در اینکه چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟ این است که دوغاب نه خیلی غلیظ باشد که اصلاً وارد درز نشود و فقط روی سطح بماند، و نه آن‌قدر رقیق باشد که آب‌انداختگی بدهد و بعد از ژل شدن یک حفره پوک تحویل شما بدهد.
برای تزریق:
-
دوغاب باید مثل یک مایع غلیظ/شیر سنگین باشد
-
خیلی راحت از نازل تزریق یا سرسوزن عبور کند
-
زیر فشار کم (۰.۵ تا ۲ بار) جلو برود
برای ماله‌کشی:
-
قوام باید مثل ماست سفت یا دوغاب کاشی‌کاری ریزدانه باشد
-
روی درز بماند و از کار فرار نکند
این قوام را با نسبت آب و فیلر تنظیم می‌کنیم، نه با شلختگی و اضافه کردن چیزهای ناهمگون وسط کار.
زمان کارپذیری (Pot Life)
Pot Life یا زمان کارپذیری یعنی از لحظه‌ای که اختلاط کامل شد، تا لحظه‌ای که دوغاب دیگر قابل تزریق/ماله‌کشی نیست و شروع می‌کند به ژل‌شدن.
در دمای معمولی (۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد) انتظار زیر را داشته باشید:
-
دوغاب‌های ملایم: حدود ۲۰ تا ۴۰ دقیقه
-
دوغاب با تسریع‌کننده قوی: حدود ۵ تا ۱۵ دقیقه
-
در هوای گرم (۳۰+ درجه): ممکن است به ۱۰ تا ۲۰ دقیقه کاهش پیدا کند
-
در هوای سرد (زیر ۱۰ درجه): کارپذیری طولانی‌تر می‌شود، اما در عوض گیرش و مقاومت نهایی کندتر بالا می‌آید
این یکی از مهم‌ترین جواب‌ها به اینکه چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟ چون اگر کارپذیری شما ۱۰ دقیقه است ولی برای تزریق این درز ۲۵ دقیقه وقت لازم دارید، از اول باختید. شما باید فرمول را طوری تنظیم کنید که با ریتم واقعی عملیات هم‌خوان باشد.
ژل تایم و گیرش
ژل‌تایم همان زمانی است که دوغاب از حالت سیال به حالت ژل نیمه‌جامد می‌رود. ما معمولاً می‌خواهیم ژل‌تایم در محدوده‌ای باشد که:
-
درز کاملاً پر شده باشد
-
دوغاب هنوز از شکاف پس نزده باشد
-
و در نهایت حفره خالی نگذارد
برای کارهای تزریق درزهای ریز، ژل‌تایم ۱۰ تا ۲۰ دقیقه معمولاً ایده‌آل است.
برای کار پرکننده/ماله‌کشی، می‌توانیم ژل‌تایم طولانی‌تر داشته باشیم (۲۰ تا ۴۰ دقیقه) چون نیاز به کار سطحی و پرداخت هست.
باز هم می‌بینیم که پاسخ به سؤال «چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟» وابسته به این است که شما قرار است تزریق کنید یا ماله‌کشی.
آماده سازی بستر درز
هیچ فرمول فوق‌العاده‌ای شما را نجات نمی‌دهد اگر بستر کثیف یا ناپایدار باشد.
چک‌لیست آماده‌سازی:
-
حذف ملات پوک یا بند فرسوده
-
برس‌زنی مکانیکی یا واترجت کنترل‌شده برای برداشتن گرد و شوره
-
کمی مرطوب‌کردن بستر قبل از تزریق (سطح باید نم‌دار باشد، نه اینکه آب روی آن ایستاده باشد)
-
مهار پشت درز در صورت امکان (تا دوغاب رد نشود و از طرف دیگر بیرون نزند)
این مرحله به‌شدت تعیین‌کننده است. عملاً نصف جواب «چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟» همین آماده‌سازی است.
روش اجرا: تزریق یا ماله‌کشی؟
دو حالت اصلی داریم:
تزریق کم‌فشار
-
مناسب ترک‌های مویی، درزهای خطی عمیق، و مسیرهای نفوذ آب فعال
-
حتماً از پایین به بالا تزریق می‌کنیم تا فضای خالی پر شود و هوا محبوس نماند
-
فشار را ثابت نگه می‌داریم (نه زیاد که درز را بشکافد، نه کم که اصلاً حرکت نکند)
ماله‌کشی / واش‌این / پرکردن سطحی
-
مناسب بندهای بازتر و ترک‌هایی که دسترس فیزیکی دارید
-
دوغاب قوام‌دارتر است
-
با حرکت ضربدری کار می‌شود (افقی-عمودی) تا مطمئن شوید داخل حفره جا می‌گیرد نه فقط رویش
این انتخاب اجرایی هم بخشی از پاسخ به اینکه چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟ است، چون تعیین می‌کند ویسکوزیته، ژل‌تایم و حتی روش اختلاط شما چه باید باشد.
کنترل کیفیت در محل
بعد از اجرا، حتماً این‌ها را چک کنید:
-
آیا دوغاب نشست کرده و داخل فرو رفته؟ (اگر بله، یک پاس بعدی لازم است)
-
آیا روی سطح بعد از خشک‌شدن سفیدک یا شوره زد؟ (اگر این کار نماست، باید بدانیم چه‌قدر قابل‌قبول است)
-
آیا هنوز نشت یا تراوش آب داریم ۲۴ ساعت بعد؟ (اگر بله، می‌تواند نشان بدهد که درز دیگری در لایه پشتی بوده و باید یک تزریق ثانویه انجام شود)
کنترل کیفیت بصری و لمسی در ۱۲ تا ۴۸ ساعت اول خیلی مهم است. این هم باز می‌آید داخل همان سؤال اصلی: چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟ چون اگر پاس اول به‌طور کامل جواب ندهد، پاس ترمیمی با فرمول کمی غلیظ‌تر یا ژل‌تایم کمی سریع‌تر لازم است.
محاسبه مصرف (برآورد قبل از کار)
برای تخمین سریع مقدار دوغاب:
حجم دوغاب لازم (لیتر) ≈ طول درز (متر) × عرض میانگین درز (میلی‌متر) × عمق مؤثر (سانتی‌متر) × 0.1
بعد، ۱۰ تا ۲۰ درصد پرت اجرایی اضافه کنید.
این محاسبه ساده به شما کمک می‌کند بدانید باید چه مقدار محلول سیلیکات، چه مقدار فیلر و چه مقدار آب ببرید سر کار. یعنی قبل از اینکه بپرسید چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟ باید بدانید اصلاً چقدر لازم دارید تا وسط کار کم نیاورید و نسبت‌ها را قربانی عجله نکنید.
خطاهای رایج و رفع عیب
۱. آب‌انداختگی روی سطح
یعنی دوغاب آب پس‌داده و سرجایش نمی‌ماند.
دلیل: آب زیاد یا فیلر کم.
رفع: کم‌کردن نسبت آب و اضافه کردن ریزدانه.
۲. ژل شدن در پمپ
یعنی هنوز تزریق کامل نشده و در لوله‌ها سفت شده.
دلیل: تسریع‌کننده زیاد یا دمای بالا.
رفع: بچ‌های کوچک‌تر درست کنید، تسریع‌کننده را دیرتر اضافه کنید.
۳. سفیدک/شوره روی سطح
دلیل: اغلب سیلیکات سدیم روی نمای حساس یا شست‌وشوی ناکافی.
رفع: یا به سمت سیلیکات پتاسیم بروید یا اجرای نهایی را با شست‌وشوی خیلی کنترل‌شده و تمیزکاری سطح مدیریت کنید.
۴. نفوذ ناکامل در ترک
دلیل: ویسکوزیته خیلی بالاست یا مسیر گرفتگی دارد.
رفع: کمی رقیق‌تر کنید یا قبل از تزریق، ترک را باز و تمیز کنید.
نکات ایمنی و اجرایی
-
دوغاب سیلیکاتی قلیایی است. دستکش، عینک و محافظ پوست لازم است.
-
پاشش روی شیشه، فلزات حساس یا سنگ‌های صیقلی می‌تواند لکه به‌جا بگذارد، سریع پاک کنید.
-
ابزار تزریق، شلنگ و همزن را همین که کار تمام شد با آب بشویید. اگر رهایش کنید و فردا برگردید، داخلشان ژل معدنی خشک‌شده است.
چک لیست قبل از شروع کار
-
آیا فهمیده‌اید کار شما تزریق است یا ماله‌کشی؟
-
آیا نسبت آب/سیلیکات/فیلر را با یک نمونه ۱ لیتری تست کرده‌اید؟
-
آیا ژل‌تایم را با کرنومتر و یک فنجان کوچک اندازه گرفته‌اید؟
-
آیا بستر درز را تمیز و کمی مرطوب کرده‌اید؟
-
آیا برنامه دارید اگر بعد از ۲۴ ساعت هنوز نشت بود، یک پاس دوم بزنید؟
اگر جواب این‌ها شفاف باشد، یعنی عملاً شما دارید درست پاسخ می‌دهید به اینکه چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟
نحوه دسترسی به مواد پایه
اگر می‌خواهید در عمل همین الان مسئله آب‌بندی را حل کنید و می‌خواهید بدانید چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟ پیشنهاد من این است که سر بزنید به دسته‌های «سیلیکات سدیم» و «سیلیکات پتاسیم» در سایت iransilicate.com. در این دسته‌ها، می‌توانید گریدهایی با درصد جامدات مختلف و ماژول متفاوت (SiO₂:M₂O) پیدا کنید و بر اساس نوع کار (تزریق ریز، ماله‌کشی سطحی، یا کار نمایان با حساسیت ظاهری) انتخاب دقیق‌تری داشته باشید. تیم فنی می‌تواند در تعیین دامنه نسبت آب، فیلر و تسریع‌کننده برای پروژه شما کمک کند.
جمع بندی کاربردی
-
سؤال «چگونه دوغاب سیلیکاتی را برای آب بندی درزها تنظیم کنیم؟» در نهایت یعنی کنترل نسبت‌ها (سیلیکات، آب، فیلر، تسریع‌کننده) برای رسیدن به ویسکوزیته، ژل‌تایم و چسبندگی مناسب با نوع درز.
-
سیلیکات سدیم اقتصادی و بسیار مؤثر است؛ سیلیکات پتاسیم تمیزتر و مناسب‌تر برای نما.
-
آماده‌سازی بستر (پاک‌سازی، مرطوب‌سازی کنترل‌شده، مهار پشت درز) نصف موفقیت این فرایند است.
-
کارپذیری (Pot Life) و ژل‌تایم باید با سرعت اجرایتان هماهنگ باشد؛ فرمولی که خیلی سریع می‌گیرد یا خیلی شُل می‌ماند، هر دو دردسرند.
-
همیشه یک قطعه آزمایشی یا یک متر آزمایشی بزنید، قبل از اینکه کل پروژه را آغاز کنید. این آزمایش کوچک همان چیزی است که بین یک آب‌بندی موفق و یک نشت دوباره در صبح فردا فرق می‌گذارد.
پرسش های متداول
- آیا دوغاب سیلیکاتی برای همه درزها جواب می‌دهد؟
نه همیشه. بهترین کارایی روی مصالح معدنی (آجر، بلوک سیمانی، ملات سیمانی-آهکی، سنگ بنایی) است. اگر درز روی پلیمر یا فلز است، این روش ایده‌آل نیست. - چطور بفهمم سیلیکات سدیم بگیرم یا سیلیکات پتاسیم؟
اگر پروژه صنعتی و غیرنماست و هزینه اهمیت جدی دارد، معمولا سدیم. اگر پروژه نماست و ظاهر خیلی مهم است و نمی‌خواهید سفیدک ببینید، پتاسیم. - Pot Life ایدئال چند دقیقه است؟
برای تزریق کم‌فشار معمولا ۱۰ تا ۲۰ دقیقه ژل‌تایم کافی است. برای کار ماله‌کشی سطحی می‌توانید ۲۰ تا ۴۰ دقیقه زمان کارپذیری داشته باشید تا با آرامش بند را پر و پرداخت کنید. - آیا می‌توانم دوغاب را خیلی رقیق کنم تا راحت‌تر تزریق شود؟
تا حدی بله، اما اگر بیش از اندازه رقیق شود، بعد از ژل شدن حفره پوک می‌گذارد و آب‌بندی واقعی انجام نمی‌شود. شما آب‌بندی سطحی می‌بینید، ولی مسیر نفوذ هنوز باز می‌ماند. - چرا بعد از خشک‌شدن لکه‌ی سفید می‌زند؟
این اغلب به نمک‌های سدیم یا رسوب سطحی ناشی از شست‌وشوی ناقص برمی‌گردد. برای نماهای حساس، سیلیکات پتاسیم معمولا کم‌ریسک‌تر است. - آیا یک پاس کافی است؟
نه لزوماً. در درزهای عمیق، ممکن است بعد از نشست اولیه لازم باشد پاس دوم یا سوم بزنید تا فضاهای ریز که بعد از ژل اولیه خالی مانده‌اند هم پر شوند. - چقدر بعد از اجرا می‌توانم سطح را ببندم یا ناحیه را در تماس با رطوبت قرار دهم؟
معمولاً اجازه دهید حداقل 24 ساعت بگذرد تا شبکه ژلی به استحکام اولیه برسد. در محیط سرد/خیلی مرطوب، این زمان ممکن است طولانی‌تر شود. - چطور می‌فهمم که درز هنوز نشتی دارد؟
خیلی ساده: 24 تا 48 ساعت بعد از آب‌بندی، ردیابی رطوبت/نم در پشت یا روی کار. اگر هنوز تراوش دارید، یعنی مسیر جایگزین یا فرعی وجود دارد و باید آن مسیر هم تزریق شود. - آیا این روش جایگزین عایق‌کاری کامل است؟
نه. این روش یک درمان موضعی و ساختاری برای درز و ترک است. اگر مشکل شما رطوبت گسترده از یک دیواره بدون پوشش است، باید عایق‌کاری کل سیستم را هم بررسی کنید. - می‌توانم همین نسبت‌ها را مقیاس‌گذاری کنم برای پروژه بزرگ؟
بله، اما فقط بعد از این که یک پایلوت کوچک انجام دادید و ویسکوزیته، ژل‌تایم و نشست نهایی را دیدید. بدون پایلوت، شما در مقیاس بزرگ فقط ریسک را مقیاس‌گذاری می‌کنید، نه کیفیت را.
